DR. BABASAHEB AMBEDKAR
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: महत्त्वपूर्ण कार्य
| मुख्य कल्पना (Main Idea) | स्पष्टीकरण (Explanation) | उदाहरणे (Examples) | महत्त्वाचे शब्द (Key Terms) |
|---|---|---|---|
| जन्म आणि बालपण | डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा जन्म 14 एप्रिल 1891 रोजी मध्य प्रदेशातील महू येथे झाला. ते अस्पृश्य समाजातून पुढे आले. | महू, आंबडवे | अस्पृश्यता, संघर्ष, बालपण |
| शिक्षण | आंबेडकर यांनी कोलंबिया विद्यापीठ व लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समधून उच्च शिक्षण घेतले आणि अर्थशास्त्रात पीएच.डी. केली. | कोलंबिया विद्यापीठ, एलएसई | शिक्षण, पीएच.डी., विद्वत्ता |
| संविधान निर्मिती | भारताच्या राज्यघटनेचे शिल्पकार, ज्यांनी समता, बंधुता आणि न्यायावर आधारित संविधान तयार केले. | संविधान सभा, 26 जानेवारी 1950 | संविधान, समानता, लोकशाही |
| दलित उद्धार कार्य | अस्पृश्यतेविरुद्ध लढा देऊन दलित समाजासाठी सामाजिक, आर्थिक आणि शैक्षणिक प्रगतीसाठी प्रयत्न केले. | चवदार तळे सत्याग्रह, काळाराम मंदिर सत्याग्रह | दलित, समानता, सत्याग्रह |
| बौद्ध धर्म स्वीकार | 14 ऑक्टोबर 1956 रोजी नागपूर येथे त्यांनी बौद्ध धर्म स्वीकारला आणि लाखो अनुयायांना बौद्ध धम्मात प्रवेश दिला. | दीक्षाभूमी, धम्मचक्र प्रवर्तन | बौद्ध धर्म, धम्म, परिवर्तन |
| साहित्य आणि लेखन | त्यांनी अनेक पुस्तकं आणि निबंध लिहिले, ज्यामध्ये अन्हिलेशन ऑफ कास्ट आणि द प्रॉब्लेम ऑफ रुपी प्रामुख्याने प्रसिद्ध आहेत. | अन्हिलेशन ऑफ कास्ट, द बुद्ध अँड हिज धम्म | साहित्य, लेखन, पुस्तकं |
| महत्त्वाचे चळवळी | चवदार तळे सत्याग्रह, महाड सत्याग्रह, आणि पूना करार या चळवळींचे नेतृत्व केले. | महाड सत्याग्रह, पूना करार | चळवळ, सत्याग्रह, नेतृत्व |
| राजकीय योगदान | भारताचे पहिले कायदा मंत्री आणि अनुसूचित जातींसाठी आरक्षणाची अंमलबजावणी केली. | कायदा मंत्री, अनुसूचित जाती आयोग | आरक्षण, कायदा, राजकारण |
| समाजसुधारक म्हणून भूमिका | जातीभेद, अस्पृश्यता, आणि स्त्रियांच्या हक्कांसाठी झगडणारे महान समाजसुधारक. | स्त्री सक्षमीकरण, अस्पृश्यता निर्मूलन | सुधारणा, स्त्री हक्क, न्याय |
| मृत्यू आणि वारसा | 6 डिसेंबर 1956 रोजी त्यांचे निधन झाले, परंतु त्यांच्या विचारांचा वारसा आजही प्रज्वलित आहे. | महापरिनिर्वाण दिन, चैत्यभूमी | महापरिनिर्वाण, वारसा, प्रेरणा |
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे शिक्षण: सारणी
| मुख्य कल्पना (Main Idea) | स्पष्टीकरण (Explanation) | उदाहरणे (Examples) | महत्त्वाचे शब्द (Key Terms) |
|---|---|---|---|
| प्रारंभिक शिक्षण | डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे प्राथमिक शिक्षण त्यांच्या गावातील शाळेत झाले. अत्यंत कठीण परिस्थितीत शिक्षण घेतले. | महू (मध्य प्रदेश), सातारा | प्राथमिक शिक्षण, सामाजिक संघर्ष, शाळा |
| मॅट्रिक उत्तीर्ण | 1907 मध्ये मुंबईतील एल्फिन्स्टन हायस्कूलमधून मॅट्रिक उत्तीर्ण करणारे पहिले दलित विद्यार्थी. | एल्फिन्स्टन हायस्कूल | मॅट्रिक, एल्फिन्स्टन, दलित |
| महाविद्यालयीन शिक्षण | मुंबईच्या एल्फिन्स्टन कॉलेजमध्ये प्रवेश घेऊन बी.ए. पर्यंत शिक्षण घेतले. | एल्फिन्स्टन कॉलेज, मुंबई विद्यापीठ | बी.ए., महाविद्यालय, शिक्षण |
| कोलंबिया विद्यापीठ | 1913 साली अमेरिकेतील कोलंबिया विद्यापीठात प्रवेश घेऊन त्यांनी अर्थशास्त्र, राजकारण, आणि कायद्याचा अभ्यास केला. 1916 मध्ये पीएच.डी. मिळवली. | द प्रॉब्लेम ऑफ रुपी | कोलंबिया विद्यापीठ, पीएच.डी., अर्थशास्त्र |
| लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स | इंग्लंडमध्ये त्यांनी एलएसईमधून अर्थशास्त्र आणि कायद्यात उच्च शिक्षण घेतले. | एमएससी (इकॉनॉमिक्स), डीएससी (इकॉनॉमिक्स) | एलएसई, लंडन, अर्थशास्त्र |
| ग्रेज इन लॉ | ग्रे इन लॉ येथे त्यांनी बार-इन-लॉची पदवी मिळवली आणि कायद्यात तज्ज्ञता मिळवली. | वकील, लंडन | ग्रे इन लॉ, वकिली, कायदा |
| विद्यापीठातील प्रावीण्य | कोलंबिया विद्यापीठ आणि लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समधील अनेक पदव्यांसोबत त्यांना शिष्यवृत्तीही मिळाली. | शिष्यवृत्ती, पदवीधर | प्रावीण्य, शिष्यवृत्ती, उच्च शिक्षण |
| विद्यार्थी जीवनातील संघर्ष | अस्पृश्यतेमुळे आलेल्या अडचणींवर मात करून उच्च शिक्षण पूर्ण केले. | रेल्वे स्टेशनवर राहणे, मर्यादित आर्थिक साधने | संघर्ष, अस्पृश्यता, शिक्षणासाठी झगडा |
| महत्त्वाची थीसिस | त्यांनी द प्रॉब्लेम ऑफ रुपी आणि द इव्हॉल्युशन ऑफ प्रोव्हिन्शियल फायनान्स इन ब्रिटिश इंडिया या थीसिस लिहिल्या. | थीसिस, अर्थशास्त्र | रुपी समस्या, फायनान्स |
| शिक्षणाचा वारसा | डॉ. आंबेडकर यांनी त्यांच्या शिक्षणाच्या जोरावर भारताच्या राज्यघटनेची निर्मिती केली आणि दलितांसाठी प्रेरणादायक झाले. | राज्यघटना, बौद्ध धर्म | प्रेरणा, राज्यघटना, सामाजिक सुधारणा |
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे अस्पृश्यतेवर कार्य: सारणी
| मुख्य कल्पना (Main Idea) | स्पष्टीकरण (Explanation) | उदाहरणे (Examples) | महत्त्वाचे शब्द (Key Terms) |
|---|---|---|---|
| अस्पृश्यतेविरुद्ध लढा | डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी अस्पृश्यतेच्या अन्यायकारक प्रथांविरुद्ध लढा दिला आणि दलित समाजाच्या अधिकारांसाठी कार्य केले. | अस्पृश्यतेचे निर्मूलन, सामाजिक चळवळी | अस्पृश्यता, सामाजिक न्याय, समानता |
| चवदार तळे सत्याग्रह | 1927 साली महाड येथे अस्पृश्यांना पाण्यासाठी अधिकार मिळवून देण्यासाठी चवदार तळे सत्याग्रहाचे आयोजन केले. | महाड, चवदार तळे | महाड सत्याग्रह, पाणी अधिकार |
| काळाराम मंदिर सत्याग्रह | 1930 साली नाशिक येथे काळाराम मंदिर अस्पृश्यांसाठी खुले करण्यासाठी सत्याग्रह केला. | नाशिक, काळाराम मंदिर | मंदिर प्रवेश, नाशिक सत्याग्रह |
| मुक्कामपोस्ट अस्पृश्य | अस्पृश्यांची व्यथा आणि त्यांच्या हक्कांसाठी त्यांनी विविध व्यासपीठांवरून आवाज उठवला. | अस्पृश्य समाज सभा, पत्रके | व्यथा, नेतृत्व, हक्क |
| 'अन्हिलेशन ऑफ कास्ट' | त्यांनी 'अन्हिलेशन ऑफ कास्ट' हा लेख लिहिला, ज्यात त्यांनी जातीय भेदभावाची तीव्र निंदा केली. | Annihilation of Caste | जातिभेद, समाज सुधारणा |
| पूना करार | 1932 साली गांधीजींसोबत पूना करार केला, ज्यामुळे दलितांसाठी स्वतंत्र निवडणुकीचा मार्ग खुला झाला. | पूना, गांधी-आंबेडकर चर्चा | पूना करार, आरक्षण |
| संविधानात समानता | भारतीय संविधानात अस्पृश्यतेविरुद्ध कलम 17 समाविष्ट केले, ज्याने अस्पृश्यता बेकायदेशीर ठरवली. | संविधान, कलम 17 | समानता, बंधुता, न्याय |
| शिक्षणावर भर | दलितांसाठी शिक्षणाचे महत्त्व पटवून दिले आणि शाळा, वसतिगृहे स्थापन केली. | अस्पृश्य शाळा, अस्पृश्य वसतिगृहे | शिक्षण, वसतिगृह, प्रगती |
| अस्पृश्यांसाठी स्वतंत्र राजकीय जागृती | अस्पृश्य समाजाला राजकीय सक्षमता मिळवून देण्यासाठी स्वतंत्र राजकीय चळवळी सुरू केल्या. | स्वतंत्र मजूर पक्ष | राजकीय सक्षमता, दलित नेता |
| धर्मांतर चळवळ | अस्पृश्यांना बौद्ध धर्म स्वीकारण्यासाठी प्रेरित केले, ज्यामुळे त्यांना समानतेचा मार्ग मिळाला. | 1956, दीक्षाभूमी, नागपूर | धर्मांतर, बौद्ध धर्म, परिवर्तन |
