महाराष्ट्र - एक झलक

महाराष्‍ट्र विशेष वन लाइनर नोट्स

महाराष्‍ट्र पोलीस भरतीसाठी अत्‍यंत उपयोगी 

1	महाराष्ट्राची स्थापना :	१ मे १९६०
2	महाराष्ट्राची राजधानी :	मुंबई
3	महाराष्ट्राची उपराजधानी :	नागपूर
4	महाराष्ट्राचे प्रशासकीय विभाग :	६
5	महाराष्ट्राचे प्रादेशिक विभाग :	५
6	महाराष्ट्रातील एकुण जिल्हे :	३६
7	महाराष्ट्रातील महानगरपालिका :	२७
8	महाराष्ट्रातील नगरपालिका :	२२६
9	महाराष्ट्रातील सर्व नगरपंचायत :	७
10	महाराष्ट्रातील सर्व ग्रामपंचायती :	२८,८१३
11	महाराष्ट्रातील जिल्हा परिषदा :	३४
12	महाराष्ट्रातील एकुण तालुके :	३५८
13	महाराष्ट्रातील पंचायत समित्या :	३५५
14	महाराष्ट्राची लोकसंख्या :	११,२३,७४,३३३
15	स्त्री : पुरुष प्रमाण :	९२९ : १०००
16	महाराष्ट्रातील एकुण साक्षरता :	८२.९१%
17	महाराष्ट्रातील सर्व साक्षर जिल्हा :	सिंधुदुर्ग
18	सर्वांत जास्त साक्षरतेचा जिल्हा :	मुंबई उपनगर (८९.९१% )
19	सर्वांत कमी साक्षरतेचा जिल्हा :	नंदुरबार (६४.४% )
20	सर्वांत जास्त स्त्रियांचा जिल्हा :	ठाणे
21	सर्वांत कमी स्त्रियांचा जिल्हा :	सिंधुदुर्ग
22	क्षेत्रफळाने मोठा जिल्हा :	अहमदनगर
23	क्षेत्रफळाने लहान जिल्हा :	मुंबई शहर
24	जास्त लोकसंख्येचा जिल्हा :	पूणे
25	जास्त लोकसंख्या घनतेचा जिल्हा :	मुंबई शहर
26	कमी लोकसंख्येचा जिल्हा :	सिंधुदुर्ग
27	भारताच्या लोकसंख्येशी प्रमाण :	९.२८%
28	महाराष्ट्राचे राज्य झाड कोणते :	आंबा
29	महाराष्ट्राचे राज्य फुल कोणते :	मोठा बोंडारा
30	महाराष्ट्राचा राज्य पक्षी कोणता :	हारावत
31	महाराष्ट्राचा राज्य प्राणी कोणता :	शेकरु
32	महाराष्ट्राची राज्य भाषा कोणती :	मराठी
33	महाराष्ट्रातील सर्वांत उंच शिखर :	कळसुबाई (१६४६ मी. / ५,४०० फुट)
34	महाराष्ट्रातील सर्वांत लांब नदी :	गोदावरी (पूर्ण लांबी : १,४६५ किमी)
35	महाराष्ट्रातील समुद्र किनाऱ्याची लांबी :	७२० किमी (४५० मैल)
36	महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री :	मा.देवेंद्र फडणविस
37	महाराष्ट्राचे राज्यपाल :	सी.पी.राधाकृष्णन्
38	महाराष्ट्राचा भारताच्या क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने क्रमांक :	३रा
39	महाराष्ट्राचा भारताच्या लोकसंख्येच्या दृष्टीने क्रमांक :	२रा
40	महाराष्ट्राचा मानवी विकास निर्देशांक :	४ था (०.६६५९)
41	महाराष्ट्राचा भारताच्या साक्षरतेच्या दृष्टीने क्रमांक :	६ वा (८२.९%)
42	महाराष्ट्राचा एकूण देशांतर्गत उत्पादनानुसार क्रमांक (GDP) :	१ला
43	महाराष्ट्रातील सर्वात कमी पर्जन्यछायेचा जिल्हा :	सोलापूर
44	महाराष्ट्रातील सर्वात मोठी टपाल कचेरी :	मुंबई
45	महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे नाटयगृह/सभागृह :	षन्मुखानंद सभागृह, मुंबई
46	महाराष्ट्रातील सर्वाधिक किनारपट्टी लागलेला जिल्हा :	रत्नागिरी
47	महाराष्ट्रातील सर्वाधिक तापमान असलेला जिल्हा :	चंद्रपूर
48	महाराष्ट्रातील सर्वात वेगवान एक्सप्रेस :	शताब्दी एक्सप्रेस (पुणे मुंबई)
49	महाराष्ट्रातील सर्वाधिक अंतर धावणारी रेल्वे :	महाराष्ट्र एक्सप्रेस (कोल्हापूर-गोंदिया)
50	महाराष्ट्रातील सर्वाधिक सिंचन क्षेत्र असलेला जिल्हा :	अहमदनगर
51	महाराष्ट्रातील सर्वाधिक साखर कारखाने असणारा जिल्हा :	अहमदनगर
52	महाराष्ट्रातील सर्वाधिक लांबीची नदी :	गोदावरी
53	महाराष्ट्रातील सर्वात मोठी लाकूड पेठ :	बल्लारपूर (चंद्रपूर)
54	महाराष्ट्रातील सर्वात जास्त क्षेत्र असलेली मुद्रा :	रेगूर मृदा
55	महाराष्ट्राचे पहिले मुख्यमंत्री :	यशवंतराव चव्हाण
56	महाराष्ट्राचे पहिले राज्यपाल :	श्री. प्रकाश
57	महाराष्ट्रातील पहिली महानगरपालिका :	मुंबई
58	महाराष्ट्रातील पहिले आकाशवाणी केंद्र :	मुंबई (१९२७)
59	महाराष्ट्रातील पहिले दूरदर्शन केंद्र :	मुंबई (२ ऑक्टोबर १९७२)
60	महाराष्ट्रातील पहिले मातीचे धरण :	गंगापूर (गोदावरी नदीवर -जि.नाशिक)
61	महाराष्ट्रातील पहिले पक्षी अभयारण्य :	कर्नाळा (रायगड)
62	महाराष्ट्रातील पहिले जलविद्युत केंद्र :	खोपोली (रायगड)
63	महाराष्ट्रातील पहिला अणुविद्युत प्रकल्प :	तारापुर
64	महाराष्ट्रातील पहिले विद्यापीठ :	मुंबई विद्यापीठ (१८ जुलै १८५७)
65	महाराष्ट्रातील पहिले कृषि विद्यापीठ :	राहुरी, जि.अहमदनगर (१९६८)
66	महाराष्ट्रातील पहिला सहकारी साखर कारखाना	प्रवरानगर, जि.अहमदनगर  (१९५०)
67	महाराष्ट्रातील पहिली सहकारी सूत गिरणी :	कोल्हापूर जिल्हा विणकर सहकारी संस्था, इचलकरंजी
68	महाराष्ट्रातील पहिला पवनविद्युत प्रकल्प :	जमसांडे, देवगड (जि. सिंधुदुर्ग)
69	महाराष्ट्रातील पहिले उपग्रह दळणवळण केंद्र :	आर्वी (पुणे)
70	महाराष्ट्रातील पहिला लोह पोलाद प्रकल्प :	चंद्रपुर
71	महाराष्ट्रातील मराठी भाषेतील पहिले साप्ताहिक :	दर्पण (१८३२)
72	महाराष्ट्रातील मराठी भाषेतील पहिले मासिक :	दिग्दर्शन (१८४०)
73	महाराष्ट्रातील मराठी भाषेतील पहिले दैनिक वर्तमानपत्र :	ज्ञानप्रकाश

MPSC - FAMOUS SOCIAL WORKER PYQ PDF

 DR. BABASAHEB AMBEDKAR

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: महत्त्वपूर्ण कार्य

मुख्य कल्पना (Main Idea)	स्पष्टीकरण (Explanation)	उदाहरणे (Examples)	महत्त्वाचे शब्द (Key Terms)
जन्म आणि बालपण	डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा जन्म 14 एप्रिल 1891 रोजी मध्य प्रदेशातील महू येथे झाला. ते अस्पृश्य समाजातून पुढे आले.	महू, आंबडवे	अस्पृश्यता, संघर्ष, बालपण
शिक्षण	आंबेडकर यांनी कोलंबिया विद्यापीठ व लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समधून उच्च शिक्षण घेतले आणि अर्थशास्त्रात पीएच.डी. केली.	कोलंबिया विद्यापीठ, एलएसई	शिक्षण, पीएच.डी., विद्वत्ता
संविधान निर्मिती	भारताच्या राज्यघटनेचे शिल्पकार, ज्यांनी समता, बंधुता आणि न्यायावर आधारित संविधान तयार केले.	संविधान सभा, 26 जानेवारी 1950	संविधान, समानता, लोकशाही
दलित उद्धार कार्य	अस्पृश्यतेविरुद्ध लढा देऊन दलित समाजासाठी सामाजिक, आर्थिक आणि शैक्षणिक प्रगतीसाठी प्रयत्न केले.	चवदार तळे सत्याग्रह, काळाराम मंदिर सत्याग्रह	दलित, समानता, सत्याग्रह
बौद्ध धर्म स्वीकार	14 ऑक्टोबर 1956 रोजी नागपूर येथे त्यांनी बौद्ध धर्म स्वीकारला आणि लाखो अनुयायांना बौद्ध धम्मात प्रवेश दिला.	दीक्षाभूमी, धम्मचक्र प्रवर्तन	बौद्ध धर्म, धम्म, परिवर्तन
साहित्य आणि लेखन	त्यांनी अनेक पुस्तकं आणि निबंध लिहिले, ज्यामध्ये अन्हिलेशन ऑफ कास्ट आणि द प्रॉब्लेम ऑफ रुपी प्रामुख्याने प्रसिद्ध आहेत.	अन्हिलेशन ऑफ कास्ट, द बुद्ध अँड हिज धम्म	साहित्य, लेखन, पुस्तकं
महत्त्वाचे चळवळी	चवदार तळे सत्याग्रह, महाड सत्याग्रह, आणि पूना करार या चळवळींचे नेतृत्व केले.	महाड सत्याग्रह, पूना करार	चळवळ, सत्याग्रह, नेतृत्व
राजकीय योगदान	भारताचे पहिले कायदा मंत्री आणि अनुसूचित जातींसाठी आरक्षणाची अंमलबजावणी केली.	कायदा मंत्री, अनुसूचित जाती आयोग	आरक्षण, कायदा, राजकारण
समाजसुधारक म्हणून भूमिका	जातीभेद, अस्पृश्यता, आणि स्त्रियांच्या हक्कांसाठी झगडणारे महान समाजसुधारक.	स्त्री सक्षमीकरण, अस्पृश्यता निर्मूलन	सुधारणा, स्त्री हक्क, न्याय
मृत्यू आणि वारसा	6 डिसेंबर 1956 रोजी त्यांचे निधन झाले, परंतु त्यांच्या विचारांचा वारसा आजही प्रज्वलित आहे.	महापरिनिर्वाण दिन, चैत्यभूमी	महापरिनिर्वाण, वारसा, प्रेरणा

 

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे शिक्षण: सारणी

मुख्य कल्पना (Main Idea)	स्पष्टीकरण (Explanation)	उदाहरणे (Examples)	महत्त्वाचे शब्द (Key Terms)
प्रारंभिक शिक्षण	डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे प्राथमिक शिक्षण त्यांच्या गावातील शाळेत झाले. अत्यंत कठीण परिस्थितीत शिक्षण घेतले.	महू (मध्य प्रदेश), सातारा	प्राथमिक शिक्षण, सामाजिक संघर्ष, शाळा
मॅट्रिक उत्तीर्ण	1907 मध्ये मुंबईतील एल्फिन्स्टन हायस्कूलमधून मॅट्रिक उत्तीर्ण करणारे पहिले दलित विद्यार्थी.	एल्फिन्स्टन हायस्कूल	मॅट्रिक, एल्फिन्स्टन, दलित
महाविद्यालयीन शिक्षण	मुंबईच्या एल्फिन्स्टन कॉलेजमध्ये प्रवेश घेऊन बी.ए. पर्यंत शिक्षण घेतले.	एल्फिन्स्टन कॉलेज, मुंबई विद्यापीठ	बी.ए., महाविद्यालय, शिक्षण
कोलंबिया विद्यापीठ	1913 साली अमेरिकेतील कोलंबिया विद्यापीठात प्रवेश घेऊन त्यांनी अर्थशास्त्र, राजकारण, आणि कायद्याचा अभ्यास केला. 1916 मध्ये पीएच.डी. मिळवली.	द प्रॉब्लेम ऑफ रुपी	कोलंबिया विद्यापीठ, पीएच.डी., अर्थशास्त्र
लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स	इंग्लंडमध्ये त्यांनी एलएसईमधून अर्थशास्त्र आणि कायद्यात उच्च शिक्षण घेतले.	एमएससी (इकॉनॉमिक्स), डीएससी (इकॉनॉमिक्स)	एलएसई, लंडन, अर्थशास्त्र
ग्रेज इन लॉ	ग्रे इन लॉ येथे त्यांनी बार-इन-लॉची पदवी मिळवली आणि कायद्यात तज्ज्ञता मिळवली.	वकील, लंडन	ग्रे इन लॉ, वकिली, कायदा
विद्यापीठातील प्रावीण्य	कोलंबिया विद्यापीठ आणि लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समधील अनेक पदव्यांसोबत त्यांना शिष्यवृत्तीही मिळाली.	शिष्यवृत्ती, पदवीधर	प्रावीण्य, शिष्यवृत्ती, उच्च शिक्षण
विद्यार्थी जीवनातील संघर्ष	अस्पृश्यतेमुळे आलेल्या अडचणींवर मात करून उच्च शिक्षण पूर्ण केले.	रेल्वे स्टेशनवर राहणे, मर्यादित आर्थिक साधने	संघर्ष, अस्पृश्यता, शिक्षणासाठी झगडा
महत्त्वाची थीसिस	त्यांनी द प्रॉब्लेम ऑफ रुपी आणि द इव्हॉल्युशन ऑफ प्रोव्हिन्शियल फायनान्स इन ब्रिटिश इंडिया या थीसिस लिहिल्या.	थीसिस, अर्थशास्त्र	रुपी समस्या, फायनान्स
शिक्षणाचा वारसा	डॉ. आंबेडकर यांनी त्यांच्या शिक्षणाच्या जोरावर भारताच्या राज्यघटनेची निर्मिती केली आणि दलितांसाठी प्रेरणादायक झाले.	राज्यघटना, बौद्ध धर्म	प्रेरणा, राज्यघटना, सामाजिक सुधारणा

 

 

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे अस्पृश्यतेवर कार्य: सारणी

मुख्य कल्पना (Main Idea)	स्पष्टीकरण (Explanation)	उदाहरणे (Examples)	महत्त्वाचे शब्द (Key Terms)
अस्पृश्यतेविरुद्ध लढा	डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी अस्पृश्यतेच्या अन्यायकारक प्रथांविरुद्ध लढा दिला आणि दलित समाजाच्या अधिकारांसाठी कार्य केले.	अस्पृश्यतेचे निर्मूलन, सामाजिक चळवळी	अस्पृश्यता, सामाजिक न्याय, समानता
चवदार तळे सत्याग्रह	1927 साली महाड येथे अस्पृश्यांना पाण्यासाठी अधिकार मिळवून देण्यासाठी चवदार तळे सत्याग्रहाचे आयोजन केले.	महाड, चवदार तळे	महाड सत्याग्रह, पाणी अधिकार
काळाराम मंदिर सत्याग्रह	1930 साली नाशिक येथे काळाराम मंदिर अस्पृश्यांसाठी खुले करण्यासाठी सत्याग्रह केला.	नाशिक, काळाराम मंदिर	मंदिर प्रवेश, नाशिक सत्याग्रह
मुक्कामपोस्ट अस्पृश्य	अस्पृश्यांची व्यथा आणि त्यांच्या हक्कांसाठी त्यांनी विविध व्यासपीठांवरून आवाज उठवला.	अस्पृश्य समाज सभा, पत्रके	व्यथा, नेतृत्व, हक्क
'अन्हिलेशन ऑफ कास्ट'	त्यांनी 'अन्हिलेशन ऑफ कास्ट' हा लेख लिहिला, ज्यात त्यांनी जातीय भेदभावाची तीव्र निंदा केली.	Annihilation of Caste	जातिभेद, समाज सुधारणा
पूना करार	1932 साली गांधीजींसोबत पूना करार केला, ज्यामुळे दलितांसाठी स्वतंत्र निवडणुकीचा मार्ग खुला झाला.	पूना, गांधी-आंबेडकर चर्चा	पूना करार, आरक्षण
संविधानात समानता	भारतीय संविधानात अस्पृश्यतेविरुद्ध कलम 17 समाविष्ट केले, ज्याने अस्पृश्यता बेकायदेशीर ठरवली.	संविधान, कलम 17	समानता, बंधुता, न्याय
शिक्षणावर भर	दलितांसाठी शिक्षणाचे महत्त्व पटवून दिले आणि शाळा, वसतिगृहे स्थापन केली.	अस्पृश्य शाळा, अस्पृश्य वसतिगृहे	शिक्षण, वसतिगृह, प्रगती
अस्पृश्यांसाठी स्वतंत्र राजकीय जागृती	अस्पृश्य समाजाला राजकीय सक्षमता मिळवून देण्यासाठी स्वतंत्र राजकीय चळवळी सुरू केल्या.	स्वतंत्र मजूर पक्ष	राजकीय सक्षमता, दलित नेता
धर्मांतर चळवळ	अस्पृश्यांना बौद्ध धर्म स्वीकारण्यासाठी प्रेरित केले, ज्यामुळे त्यांना समानतेचा मार्ग मिळाला.	1956, दीक्षाभूमी, नागपूर	धर्मांतर, बौद्ध धर्म, परिवर्तन